صراط حمید

امام باقر عليه السّلام فرمود: بهشت بر غيبت كنندگان و سخن چينان حرام است [1].
سخن چين كيست؟ سخن چين كسى است كه حرف ديگرى را به كسى كه سخن درباره‏اش گفته شده مى‏رساند، و آنچه را كه گوينده يا شنونده يا شخص ديگرى خوش ندارد آشكار شود، آشكار مى‏كند. اعم از اينكه مطلب را به وسيله سخن گفتن برساند يا به وسيله چيز ديگرى مثل نوشتن، رمز و اشاره. و فرقى نمى‏كند كه آنچه نقل مى‏كند عملى باشد يا گفتارى و فرقى نمى‏كند آنچه را نقل مى‏كند عيب و نقص گوينده باشد يا نه.
بنابر اين حقيقت سخن چينى همان افشاء سرّ و پرده درى است.
وظيفه انسان در مقابل سخن چين‏
كسى كه سخن چين، مطلبى را برايش نقل مى‏كند در مقابل او شش وظيفه دارد:
1 - اينكه او را تصديق نكند. چه اينكه، او فاسق است و قرآن مى‏فرمايد:انْ جاءَكُمْ فاسِقٌ بِنَبَأٍ فَتَبَيَّنُوا 49: 6[2].
2 - اينكه او را از اين كار منع كند. چه اينكه خداى تعالى مى‏فرمايد:وَ أْمُرْ بالْمَعْرُوفِ وَ انْهَ عَنِ الْمُنْكَرِ 31: 17[3].
و سخن چينى از منكرات است و نهى از آن واجب.
3 - اينكه او را مبغوض دارد، زيرا او مبغوض خداست.
4 - اينكه به شخصى كه مطلب از او نقل شده گمان بد نبرد زيرا خداى تعالى مى‏فرمايد:
وَ اجْتَنِبُوا كَثِيرا مِنَ الظَّنِّ انَّ بَعْضَ الظَّنِّ اثْمٌ 49: 12[4].
5 - اينكه سخن چينى او را به تحقيق و تجسّس وادار نكند كه خداى تعالى مى‏فرمايد:وَ لا تَجَسَّسُوا 49: 12[5].
6 - اينكه خودش مرتكب كارى كه ديگران را از او نهى مى‏كند نشود، يعنى سخن چينى او را براى كسى كه سخن از جانب او نقل شده، نقل نكند.
در روايت است كه مردى نزد امير المؤمنين عليه السّلام آمده و درباره ديگرى بدگوئى كرد حضرت‏
فرمود: اى مرد ما در آنچه گفتى تحقيق مى‏كنيم اگر راست گفته باشى بر تو خشم مى‏گيريم و اگر دروغ گفته باشى عقابت مى‏كنيم و اگر بخواهى از تو دست برداريم «و درباره آنچه گفتى تحقيق نكنيم» رهايت مى‏كنيم، عرض كرد: يا امير المؤمنين دست از من بردار [1].
دو زبانى‏
دو زبانى عبارت از اين است كه وقتى انسان بين دو نفر مخالف قرار مى‏گيرد با هر دو موافق باشد و با هر كدام موافق ميلش صحبت كند. اين عمل عين نفاق است [2].
رسول گرامى اسلام صلى اللّه عليه و آله و سلّم مى‏فرمايد: در روز قيامت آدم دو زبان در حالى محشور مى‏شود كه يك زبان از جلو و يك زبان از پشت سرش بيرون آمده و از هر دو زبانش آتش شعله مى‏كشد تا گونه‏هايش را مى‏سوزاند. سپس گفته مى‏شود اين همان كسى است كه در دنيا دو چهره بود، و دو زبان داشت و به اين صفت در قيامت معروف مى‏شود.
امام باقر عليه السّلام مى‏فرمايد: چه بد بنده‏اى است بنده دو چهره دو زبان كه در پيش روى برادرش او را بسيار مدح و ثناء مى‏گويد و پشت سر، غيبتش را مى‏كند اگر خدا چيزى به برادرش عطا كند به او حسد مى‏ورزد و اگر گرفتارى پيدا كند، خوارش مى‏كند.
16 - مدح در هر مدحى كه صورت مى‏گيرد شش آفت نهفته است كه چهار آفت متوجه مادح و دو تاى ديگر متوجه ممدوح است.
آفات مادح‏
1 - گاهى مادح در مدح افراط مى‏كند و افراط منجرّ به دروغ مى‏شود.
2 - گاهى مادح دچار رياء مى‏شود، زيرا قاعده اصلى در مدح آن است كه مدح وسيله‏اى براى اظهار حبّ ممدوح باشد، ولى گاه مى‏شود كه خود مادح به آنچه مى‏گويد معتقد نيست و حبّى در دل ندارد، و لذا گرفتار ريا و نفاق مى‏شود.
3 - بسيار اتّفاق مى‏افتد كه مادح بدون تحقيق در حقّ ممدوح چيزهائى مى‏گويد كه نه از آنها اطلاع دارد و نه براى اطلاع يافتن راهى پيش رو دارد [1].
4 - گاهى ممدوح فاسق يا ظالم است و مادح باعث خوشحالى و سرور او مى‏شود و خوشحال كردن فاسق حرام است.
رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و سلّم مى‏فرمايد: هنگامى كه فاسق مدح شود خداى تعالى به غضب مى‏آيد [2].
آفات ممدوح‏
1 - در بيشتر موارد مدح باعث ايجاد كبر و خود پسندى در ممدوح مى‏شود و اين دو از مهلكات هستند.
2 - در بعضى موارد اگر كسى را به نيكى مدح و ثناء گويند خوشحال و مسرور مى‏شود و از خود راضى شده در راه خير سست مى‏شود [3].
اگر مدح از اين آفات سالم بماند اشكالى ندارد.
در حديث است كه نبىّ مكرّم اسلام صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: بر صورت مداحان خاك بپاشيد [4].
هنگامى كه شخصى على عليه السّلام را مدح كرد، حضرت عرض كرد: خدايا بر من ببخش آنچه را كه اين‏ها نمى‏دانند و مرا به گفتار اينان مؤاخذه نكن و مرا بهتر از آنچه گمان مى‏كنند قرار بده.