عاشقان و عارفان: آیت الله حاج شیخ حسنعلی نجابت شیرازی(ره)







مجذوب واصل و عارف کامل، حضرت آیت‌الله حاج شیخ حسنعلی نجابت شیرازی، فرزند مرحوم حاج غلامحسین نجابت درسال 1296 هجری شمسی (درحدود سال 1336 هـ.ق) در شیراز متولد شد.تحصیلات ابتدایی را به طریق متعارف در شیراز گذرانده و پس از آن به فراگیری دروس حوزوی پرداخته و با اتمام مقدمات، ایشان در سن پانزده سالگی و پس از گذراندن دوره ی مقدماتی دروس خویش در مدرسه علمیه خان شیراز، که تحت نظر آیت الله سید عبدالله شیرازی اداره می شد، برای ادامة تحصیل و تکمیل علوم و معارف خویش به نجف اشرف عزیمت نمود.آیت الله نجابت شیرازی در نجف اشرف پس از گذراندن سطح، مراتب عالیه را در حوزه ی درسی علما و مراجع بزرگ آن زمان از جمله معقول را نزد مرحوم آیت‌الله العظمی حاج شیخ علی محمد بروجردی «ره» و فقه و اصول را نزد آیات عظام سید ابوالحسن اصفهانی «ره»، سید عبدالهادی شیرازی «ره» و سید ابوالقاسم خویی «ره» گذراندند و چون از هوش و استعدادی سرشار برخوردار بود در ۲۸ سالگی به درجة اجتهاد نائل آمده و به عنوان مجتهدی شایسته و فقیهی صاحب نام مطرح گردید عمدة اجازات ایشان از اساتید فوق الذکر بود.حضرت آیت الله نجابت شیرازی با آن نبوغ سرشار وآن همه معلومات، اگر می خواست درهمان نجف اشرف، به ادامه درس و بحث حوزوی بپردازد، به یکی از نوادر عصر خود و یکی ازاستوانه های مرجع وملجأ مردم وطلاب تبدیل می شد، اما چون طالب مطلوب واقعی بوده و علوم ظاهری را برای ورود به علم واقعی می دانست، جویای انسانی کامل از اولیاء الهی بود که از زلال معرفت وهدایت خاص وی برخوردار شود، که درهمین راستا خداوند تبارک وتعالی به اراده ومشیت خاصه خود عزیز کاملی را به او معرفی می فرماید، و شیخ حسنعلی نجابت به خدمت استاد کل و عارف بی بدیل، حضرت آیت الله سید علی آقا قاضی طباطبایی (رحمه الله ) می رسد. نقل گردیده است که پدر خانم آیت الله نجابت، حاج میرزا یحیی هدایت، به ایشان می گوید که وقتی درنجف ساکن شدی به دیدارآقای قاضی برو و با ایشان ملاقاتی داشته باش. آقای نجابت هم که احترام خاصی برای پدرخانم خود قائل بود وقتی به نجف می رود خدمت مرحوم قاضی می رسد. درهنگام ملاقات مرحوم قاضی از ایشان سؤال می کند فرزند چه کسی هستی؟ آقای نجابت می فرماید: فرزند شما! ایشان دوباره سؤال می کند وهمان جواب را می شنود، که آقای قاضی ازآقای نجابت خوشش می آید.از این رو ایشان شاگرد برجستة محضر عرفانی حضرت آیت‌الله سید علی قاضی طباطبایی تبریزی «ره» و بعدها حضرت آیت‌الله حاج شیخ محمد جواد انصاری همدانی(ره) بود. آیت الله نجابت شیرازی در سالیان حضورش در محضر آیت الله سید علی آقا قاضی (رحمه الله ) از معدود کسانی بوده است که بطور مستمر ومدام در محضر این عارف الهی حضور داشته است واز آن بحر عظیم سیراب می شده و استفاده ی فراوان می نموده است. درحقیقت آیت الله نجابت شیرازی از مبرزترین شاگردان مرحوم قاضی بوده است؛ چنانکه آیت الله قاضی درمورد ایشان فرموده بودند: «شیخ حسنعلی اهل حرم است.» وهنگامی که از ایشان سؤال شد مگر ممکن است آدم از اهل بیت بشود؟ آقای قاضی فرمودند: «چرا نشود، مگر سلمان نشده بود؟» یا ایشان درجای دیگری فرموده بودند: « شیخ حسنعلی با تمام وجودش به نزد ما می آید.»آیت الله نجابت پس از رحلت سید علی آقا قاضی خدمت آیت الله سید جمال الدین گلپایگانی رسید و برای مدتی ازاین عالم وعارف الهی استفاده نمود. ایشان بعد از آن به ایران آمده وبه محضر عرفانی آیت الله انصاری همدانی(ره) راه یافت وتا آخر عمر خدمت ایشان بود وتبدیل به یکی ازبرجسته ترین شاگردان این عارف واصل گردید ومورد نظر تام ایشان قرارگرفت.آیت الله شیخ محمد جوادانصاری همدانی (ره) در مورد ایشان می فرمود : «حساب شیخ حسنعلی (نجابت) از تمام کسانی که اینجا می آیند جداست، اگر دریایی از معارف الهی را به حاج شیخ حسنعلی بدهند سیر نمی شود. ظرف استعداد شیخ حسنعلی بسیار فراتر از دیگران است، و چون دریایی است که هر چه در او بریزی پر نمی شود... شیخ حسنعلی اگر بخواهد، می تواند عالمی را از نور خویش روشن کند.»آیت الله سید عبدالکریم کشمیری (رحمه الله) می فرمود: «اگر می توانستم (از نظر جسمی) به آیت الله نجابت خدمت می کردم.»آقای سیدمحمد رضا حجازی در باره ی حالات آیت الله نجابت شیرازی (رحمه الله ) می گوید: «آقای نجابت از برجستگان نجف ودر درس های حوزه بسیار باهوش ومستعد بود، به طوری که درآن روزها درنجف زبانزد شده بود.خود استاد می فرمود: «روزی قبل از درس به آرایشگاه رفتم تا موهای سرم را اصلاح کنم، تقریباً نیمی از موهایم اصلاح شده بود که متوجه شدم استاد برای تدریس به طرف مدرسه درحرکت است بنده درهمان حال به طرف مدرسه رفتم تا مبادا استاد زودتر ازبنده در درس حاضر شود! وقتی استاد درآن حال مرا دید و شرح حالم را شنید بسیار خرسند شد.»دربیان برخی ویژگی های اخلاقی آیت الله نجابت و به نقل از یکی از مصاحبان و معاشران ایشان آمده است: «آیت الله نجابت شیرازی درسخت ترین شرایط مادی که قطعاً خانواده ایشان درزحمت بودند، اول به فکر رفیق خود بودند. درماه مبارک در نجف اشرف وضع مالی ما آنچنان بود که روزانه قادر به تهیه بیش از یک وعده غذا نبودیم (افطاری یا سحری) و من که در بیرونی منزل آیت الله نجابت زندگی می کردم پول برای تهیه همین یک وعده غذا هم نداشتم، لذا آیت الله نجابت هر روز می رفتند درصحن حرم حضرت امیرالمؤمنین (رحمه الله ) و به عهده ی خود پول قرض می کردند و می آوردند با احترام تقدیم بنده می کردند، کار هر روز ایشان درآن ماه مبارک همین بود، حتی نمی گذاشتند بنده جلو بروم و خودم پول قرض کنم، می فرمودند تو سیدی...با اینکه قطعاً خود آیت الله نجابت به این پول نیازمند بودند با این وجود بر ذمه خود قرض می گرفتند تا رفیقشان را تأمین کنند».

ایشان از احوال همه دوستانشان آگاه بودند و حتی الامکان به مشکل همه رسیدگی می کردند وبا برخوردی که می فرمودند حزن وغم را ازدل دوستان بیرون می آوردند و چون ازعالم روحی افراد اطلاع داشتند و می دانستند که هر کس درتحت سلطنت کدام اسم از اسماء الهی است لذا با هرکس آنچنان که باید، رفتار می کردند و چون تکیه گاهی بسیار محکم برای دوستانشان بودند. ایشان به خوبی آداب رفاقت را بجا می آوردند که واقعاً جزاز کسی که مؤید به تأیید وتوفیق الهی باشد چنین چیزی ساخته نیست!ایشان از همان اوان ورود به نجف اشرف، به توصیة حضرت آیت الله قاضی«ره» بنای رفاقت محکمی با مرحوم شهید آیت الله دستغیب(ره) گذاشتند که پس از فوت آیت الله قاضی «ره» در محضر عرفانی حضرت آیت‌الله انصاری «ره» و از آن پس تا زمان شهادت مرحوم شهید دستغیب(ره) این رفاقت و پیوند، محکم و پا برجا بود.( هم اکنون نیز مرقد مبارک هر دو بزرگوار، در کنار یکدیگر، در بقعة امامزاده سید احمد‌ بن موسی- ع در شیراز قرار دارد.)مرحوم آیت الله نجابت پس از بازگشت از نجف به شیراز، علاوه بر فعالیت‌های حوزوی و پرورش شاگردان در دو بعد علمی و معنوی، همراه با شهید دستغیب «ره» علیه نظام طاغوتی پهلوی دست به مبارزه زدند. همزمان با فوت آیت‌الله بروجردی «ره» و شروع نهضت امام خمینی «ره» در سال ۱۳۴۰، با دل و جان در خدمت نهضت ایشان قرار گرفتند و با این اعتقاد که عشق به امام خمینی«ره» عشق به امام زمان(ع) و عشق به خداست، به ترویج و تبلیغ مرجعیت و رهبری امام خمینی«ره» همت گماردند و دست پنهان مبارزات روحانیت شیراز قبل از انقلاب، و ملجأ و مرجع نیروهای حزب الله بعد از انقلاب بودند.درمورد سوابق مبارزاتی آیت الله نجابت در انقلاب اسلامی ایران نیز باید گفت که ایشان و آیت الله شهید دستغیب پرچمداران مبارزه برعلیه طاغوت در استان فارس بخصوص درشیراز بودند، چنانکه درسال های مبارزه علیه رژیم طاغوت، در برابر ظلم ایستادگی کرده وپیوسته مردم را ترغیب به حمایت از امام خمینی (رحمه الله ) می فرمودند ودوستان ایشان تا پای جان فعالیت می کردند. دراین رابطه آیت الله سید علی اصغر دستغیب می فرمایند: «...این مطلبی که می خواهم عرض کنم نه فقط بیان حقی است که واقعاً این بزرگوار یعنی حضرت آیت الله نجابت براین انقلاب شکوهمند وبحمدالله پیروز دارند، بلکه برای اینکه بدانیم که حرکت اولیاء الهی ودعای آن ها ونظر آن ها به همراه این انقلاب مؤثر واقع شده و منحصراً یک حرکت ظاهری و صوری نیست... منزل ایشان هر شب جلسه بود و شبی نبود که بحث انقلاب ومبارزه مطرح نباشد. جدیدترین اعلامیه ها را اگر کسی می خواست پیدا کند به بیت مرحوم آیت الله نجابت (رحمه الله ) می آمد.»بعد از پیروزی انقلاب نیز ایشان درمسأله جنگ (دفاع مقدس) آنچه درتوان داشت نسبت به هشت سال دفاع کوتاهی نکرد. تمام مردم بخصوص دوستان را به حسب وظیفه دفاع از ناموس وآبروی اسلام و حفظ مرز وبوم ترغیب کرده، چنانچه دراین راه فرزند بزرگوارشان شهید محمد حسین نجابت را تقدیم خداوند جلیل کرد و بیش از 23 شهید و 27 مجروح و چهار مفقود الاثر از شاگردان حوزه درسی ایشان تقدیم به خداوند علی اعلی گردید.مرحوم آیت الله نجابت علاوه بر فعالیت‌های علمی و سیاسی، خدمات مهمی را در جهت احیای اسلام ناب محمدی(ص) در شهر شیراز انجام دادند که مهمترین آنها تأسیس حوزة عملیة معنوی بزرگ و پربرکتی است که بنام فرزند شهید ایشان، که در جبهة آبادان به لقاء الله پیوست، «حوزة علمیة شهید محمد حسین نجابت» نام گرفته و فضلای زیادی را در بعد علمی و معنوی و در خط امام پرورانده و شهدای بسیاری را نیز تقدیم انقلاب نموده است. ایشان در این حوزه علاوه بر تدریس ادبیات، منطق، فلسفه، کلام، تفسیر، فقه و اصول در سطوح عالیه، در دو بعد عرفان نظری و عملی به تربیت شاگردان همت گماشتند. از حضرت ایشان آثار منتشره و غیر منتشرة زیادی بجا مانده است که کتب «بصائر یا قرآن و اهل بیت»،کلمة طیبه، توحید، کلمة عشق، حدیث سرو، شرح دعای رجبیه، ولایت شرعیه مطلقة فقیه، شرح زیارت شعبانیه، و دهها اثر مکتوب و صدها درس مضبوط دیگر از آن جمله است.

اما با این همه، و علیرغم اینکه توان و درجات علمی ایشان زبانزد خاص و عام بود، نه تنها به دنبال ریاست دنیوی نرفت بلکه همة علوم اعم از منقول و معقول و مأنوسه و غریبه را جز به چشم مقدمه ننگریست و عمر پر برکتش را جز در راه توحید سپری نساخت و به غیر از ورود در سرّ ربوبی و لقای دوست به چیزی نیندیشید و استقامت و پایمردیش در عشق ربوبی باعث شد که جذبات حق نه تنها تجرد از ماده بلکه تجرد از صورت را نیز ملکة ایشان گرداند و به آنجا برسد که همنوا با حافظ نغمه سر دهد:بعد از این نور به آفاق دهم از دل خویش که به خورشید رسیدیم و غبار آخر شداز مرحوم نجابت آثار ارزشمندی به جامانده است که ازجمله این آثار، حوزه علمیه ایشان درشیراز می باشد که توسط ایشان تأسیس گردید واثری عظیم وماندگار است. از جمله آثار قلمی ایشان می توان به موارد زیر اشاره کرد ولایت فقیه، کلمه ی طیبه، ترجمه وتفسیر و شرح کتاب شواهد التنزیل به نام «بصائر» شرح دعای رجبیه، کلمه ی عشق، حدیث سرو، و...ده ها وصدها اثر مکتوب گرانبها و دروس ضبط شده نیزازایشان بر جای مانده که عمدتاً هنوز به چاپ نرسیده است.حاج شیخ اسدالله طیاره، که مدت ها از محضر آیت الله نجابت کسب فیض کرده است، درباره برخی از حالات ایشان می فرماید: «روش استاد چنین بود که هر سال دهه عاشورا را روضه می گرفتند وبعد از روضه به عزاداران شام می دادند واگر غذایی زیاد می آمد همان وقت غذاها را میان عشایر منطقه تقسیم می نمودند بعد از مجلس روضه، استاد دراتاق قدم می زد وگریه می کرد و این تضرع و ناله تا اذان ادامه داشت. چنین نقل شده است که در بیشتر اوقات، خود استاد غذا را طبخ می نمود».

آقای سیدمحمد رضا حجازی نیز درباره حالات استاد خود می گوید: «استاد شب های ماه مبارک رمضان را غالباً بیدار بود ومشغول به قرائت سوره دخان می شد که منقول است درشب های رمضان صد بار خوانده شود. دربعضی دیگرازشب های ماه رمضان هزار بار سوره قدر را تلاوت می فرمود وگاهی اتفاق می افتاد که بین این دو ذکر جمع می کرد؛ یعنی در یک شب هزار بار سوره قدر وصدبار سوره دخان را قرائت می فرمود.حضرت آیت الله نجابت مقید بود از سهم امام استفاده ننماید مگر زمانی که مشغول به تدریس باشد وفقط درهمین ایام از سهم امام استفاده می کرد.»از وجه ارادت به اهل بیت (ع) در مراسم های احیاء وشهادت ها و وفات معصومین (ع)، ایشان مقید به تعظیم شعائربودند، حتی گاهی شعری هم به مناسبت می سرودند که سرشار از مفاهیم عرفانی بود.درمجالس ذکر مصیبت اهل بیت (ع) ودر رأس آن، حضرت اباعبدالله الحسین (ع)، چنان ادب و احترام و خضوع وخشوع وحزن وتغییر حالی دروجود ایشان بود که این معنا در افراد مجلس هم اثر می گذاشت ومجلس یکپارچه سکوت و توجه بود، وقتی علتش را جویا می شدی می فرمودند: « ذکر مصیبت اهل بیت (ع) این طور است که انسان وقتی می گوید، السلام علیک یا رسول الله، یا اهل بیت النبوه»، درحضور ائمه (ع) وحضور رسول خدا (ص) که همان حضور رب الارباب است می باشد، چطور انسان دریپش رسول خدا باشد، ائمه باشد، ولی بی ادب باشد، بی اخترام باشد، نمی شود حضور باشد وادب نباشد؟!»ایشان حتی زمانی که به زیارت امامان یا امامزادگان یا حتی افراد محترم می رفتند، ایستادنشان جلوی قبور آن ها با خضوعی بی نظیر بود. درمراسم اطعام وسوگواری حضرت امام حسین (ع)، ایشان ملتزم بودند که خودشان غذا را طبخ نمایند، با اینکه کسانی داوطلب این امر بودند اما خودشان ملتزم به این امر بودند واین کار را برای خودشان شرف می دانستند. برای عزاداران حضرت سیدالشهداء (ع) هم احترام خاصی قائل بودند و بسیارنسبت به آن ها خاضع بودند و احترام می کردند.حضرت آیت الله نجابت همانند بسیاری از بزرگان علم ومعرفت قبل از ارتحال اشاراتی به زمان فوت خویش داشتند و نیز به دوستان و اطرافیان الطاف وتوجه بیشتری می فرمودند. نقل گردیده است که: چهار روز قبل از رحلت ایشان یکی از نزدیکانشان به ایشان مراجعه می کند ومی گوید: آقا دیشب شما را درخواب کنار آقای قاضی دیدم ومرحوم قاضی درحالی که جوان شده بود به شما می گفت: اگر می خواهی بیایی، بیا. صاحب رؤیا گوید: ایشان پس از استماع رؤیا فرموده بودند چهار شب دیگر تعبیرش را به تو می گویم. شب چهارم بود که خبر آوردند ایشان رحلت فرموده اند.سرانجام آیت الله نجابت شیرازی دردوم ماه رجب سال 1410 هـ ق(برابر با بهمن سال 1368 هـ. ش)در شب شهادت امام علی النقی(ع) جان عاریت را تسلیم دوست کرده به لقاء الله پیوست و درحرم حضرت امامزاده سید میر محمد بن موسی الکاظم (ع) درشیراز و درجوار یار دیرین و رفیق سلوکی اش، حضرت آیت الله شهید سید عبدالحسین دستغیب(ره) مدفون گردید. به هر حال این مقال را وسعت، و این قائل را صلاحیت توصیف مقامات و کمالات آن حضرت نیست.حضرت آیت الله نجابت ظاهراً دارای 4 فرزند پسر و 2 فرزند دختر هستند. از فرزندان پسر ایشان به جز محمد حسین که به درجه رفیع شهادت نائل شد، بقیه درکسوت شریف روحانیت به سر می برند و درحال حاضر مشغول اداره مدرسه علمیه شهید محمد حسین نجابت در شیراز هستند.برگرفته از:- دکتر قاسم کاکایی، کتاب خدامحوری.- افلاكیان خاك نشین ، هیئت تحریریه ی مؤسسه ی فرهنگی مطالعاتی شمس الشموس، چاپ چهارم، ص 91 .