مراحل و منازل در سیر و سلوک(31): «صبر»
«صبر» به معنی شکیبایی کردن، شکیبایی، بُردباری، ترک شکایت از بلایا و شداید، انتظار فرج از جانب خدا، است. مشتَقّات آن نیز شهرالصبر:ماه رمضان، صبرجمیل، شکیبایی نیکو و تام، سنگ صبر بر دل بستن، دندان به جگر نهادن. مطرح هستند.
در عرصه سلوک «صبر»، یعنی تحمل و شکیبایی و بُردباری؛ و در اصطلاح ترک شکایت است از سختی بلاء نزد غیرخدا، و صابر کسی است که خود را با بلا چنین قرین کرده باشد که از آمدن بلا باک ندارد.
سهل گوید: «صبر عبارت از انتظار کشیدن فرج و گشایش است از ناحیه حق تعالی.»
هفت سال و با صبر و رضا
در بلا خوش با ضیف خدا
تا چو واگردد بلای سخت رو
پیش حق گوید به صدگون شکر او
گفت حق ایّوب را در مَکرَمَت
من به هر موی تو صبری دادمت
هین به صبر خود مکن چندین نظر
صبر دیدی، صبرده را هم نگر
محیّ الدین ابن عربی، «صبر» و «شُکر» را دو مقام از مقامات سالک می داند که برای به دست آوردن درجه توکل و تحکیم بسی ضروری و لازمند. چه انسان مؤمن و متوکل حق، هرگاه بلایی را دید و شنید یا سختی و آفتی بر وی وارد آید، به وسیله شکیبایی، زبان را از شکوه و ناله، باز می دارد و با گفتار «انا لله و انا الیه راجعون» مصالح حوادث و رخدادها را به خود ربط می دهد و تصور می کند که در آن خیر و مصلحتی وجود داشته؛وگرنه وی را به آن بلا دچار نمی کرد و هرگاه نعمتی را به دست آورد و از درگاه حق متنَعّم گشت، با زبان، سپاس گزارد.
به عبارت دیگر، صبور کسی است که هنگامی که بلایی بر وی وارد شود از خدای خود رفع آن را بخواهد و این مسئلت رفع بلا از حق، وی را از صبور بودن، خارج نمی سازد. همانگونه که ایّوب(ع) انجام داد و گفت: « انّی مسنی الضُر و انت ارحم الراحمین، سوره انبیاء، آیه 83، یعنی خدایا: زیان و بلا بر من وارد شده و تو بخشنده ترین بخشندگانی»، خداوند در پاسخ، او را ستایش کرد و باوجود این سئوال فرمود: « انّا وجدناه صبراً، سوره ص، آیه 44، یعنی ما او را شکیبا یافتیم» پس از «صبر»، خودداری از شکایت به خدا در رفع بلا نیست، بلکه آن است که از شکایت به غیر خدا پرهیز شود و از خدا رفع بلا را بخواهد.
می توان گفت کسی شکیبا است که مورد اذیّت قرار می گیرد و کسی بر این آزار و اذیّت خود مؤاخذه نمی کند.

منبع:
-محیّ الدین ابن عربی، فتوحات مکیّه، ج. 2، ص. 203.
-فرهنگ تعریفات عرفانی سجادی، ص. 298.